Sinds 2017 is de tienerschool een begrip in Nederland. Inmmiddels zijn er heel wat 10-14-initiatieven, juniorcolleges en 10-14-routes. In toenemende mate is er bij ouders, verzorgers, leraren én leerlingen behoefte aan een meer vloeiende overgang van het basisonderwijs naar het middelbare onderwijs. Een zachtere landing in het voortgezet onderwijs en meer kansengelijkheid zijn veelgehoorde motivaties.
Tienerscholen bieden leerlingen kans op het uitstellen van een niveaukeuze. Ze versoepelen de overgang van het primair onderwijs naar het voortgezet onderwijs en helpen ‘laatbloeiers’ om in eigen tempo op de juiste plek te komen. Niet verrassend is de tienerschool en het 10-14-onderwijs aan een opmars bezig.
Het opzetten van een tienerschool kan in het huidige onderwijssysteem best uitdagend zijn. Zowel de mens als het systeem gaan uit van de klassieke verdeling tussen het primair onderwijs en het voortgezet onderwijs. We denken graag met de vele 10-14-initiatieven mee en geven 8 tips voor het oprichten van een tienerschool.
1. Iedereen mag een tienerschool starten
Mag iedereen een tienerschool starten? Iedereen mag een privéschool starten, maar wil je een door de staat bekostigde school beginnen, dan is een BRIN-nummer nodig. Aan dat nummer zit een minimaal aantal leerlingen verbonden, dat per regio verschilt. Veel tienerscholen zullen bij de start te weinig leerlingen hebben voor een BRIN-nummer. In zulke gevallen is een samenwerking met een PO- of VO-school raadzaam, zodat je onder een al bestaand BRIN-nummer valt. Ook om te voldoen aan de bevoegdheidsregels is samenwerking handig. In je team moeten zowel leraren met een PO- als een VO-bevoegdheid zitten.
Goed om te weten: een basisschool mag onderwijs geven tot 13 jaar dus je zou een groep 9 kunnen vastplakken aan je reguliere programma.
2. Niet iedereen lukt het om een tienerschool op te starten
Of het iedereen lukt om een tienerschool op te richten is heel iets anders. Het opzetten van een goede tienerschool is in de praktijk wat lastiger dan de wet doet vermoeden. Toon daarom lef en doorzettingsvermogen.
Lef omdat je afwijkt van de standaard route en je een duidelijke visie nodig hebt op onderwijs. Doorzettingsvermogen omdat er ook risico’s en valkuilen zijn in het proces. Door met een externe expert, scrumcoach of projectleider te werken (bijvoorbeeld Expeditie Tienerschool) voorkom je dat je vastloopt of sterk vertraagt in het proces. Ook kan deze persoon je helpen met het opzetten van een duidelijke visie en het aanreiken van de benodigde handvatten voor 10-14-onderwijs.
3. Neem de tijd voor voorbereiding en doorontwikkeling
Het opzetten van een tienerschool gaat niet over één nacht ijs. Er komen aardig wat administratieve handelingen bij kijken en het is belangrijk om een weldoordachte, gezamenlijke visie te ontwikkelen. Je legt daarmee immers de basis van je 10-14-onderwijs.
Het is misschien een open deur, maar een goed team met onderwijsprofessionals om je heen is essentieel voor het slagen van je tienerschool. Betrek het zowel het ontwikkelteam als het uitvoerende team bij de ontwikkeling van je visie, maak duidelijke afspraken en spreek verwachtingen uit. Hierdoor blijft er vaart in het proces en blijft iedereen gemotiveerd.
Neem ook leraren van het aansluitende PO en VO mee. Zij worden straks de eerste vraagbaak van kinderen, ouders en verzorgers. Het doel van 10-14-onderwijs is een zachte landing maken, dan is het cruciaal dat de aansluiting goed afgestemd is.
4. Praktische zaken die je vooraf op orde moet hebben
Bij de start van een tienerschool horen ook een heleboel zaken die je wellicht over het hoofd zou zien. We sommen een aantal belangrijke punten voor je op.
- Administratie: waar staan de leerlingen ingeschreven? Is alles rondom de AVG geregeld?
- Hoe is de financiering van de tienerschool geregeld? Ben je op de hoogte van subsidies als ‘heterogene brugklassen’?
- Hoe gaat het 10-14-onderwijs er in de praktijk uitzien? Waar wordt er lesgegeven? Op een bestaande PO- of VO-school? Of op een aparte locatie? Welke lestijden gebruik je? Wie gaat er lesgeven?
- Hoe ziet de fysieke inrichting van de school eruit?
- Is er een ouderbrochure met daarin duidelijk geformuleerd je plannen en onderwijsvisie? Geeft deze ouders en verzorgers vertrouwen? Als nieuwe school moet je je immers extra bewijzen.
- Ligt er mede in het kader daarvan een communicatieplan?
- Heb je goed (genoeg) nagedacht over je doelgroep?
- Ben je het personeelsbeleid niet vergeten?
5. Ontwikkel een gezamenlijke visie voor je tienerschool
De oplettende lezer zal bij bovenstaande opsomming gemerkt hebben, dat een sterke visie essentieel is. Bij het ontwikkelen van een visie is de belangrijkste vraag: wat willen we bereiken? Dit kan verschillen per school en hangt af van de doelgroep.
Er zijn verschillende redenen voor leerlingen om naar een tienerschool te gaan. Bijvoorbeeld: een zachte landing maken in het VO, het uitstellen van de niveaukeuze, meer aandacht voor het tienerbrein of kansengelijkheid voor laatboeiers.
Er zijn bovendien scholen die zich richten op specifieke doelgroepen, zoals leerlingen met autisme of hoogbegaafdheid. Hoe richt je het 10-14-onderwijs in? En welke uitgangspunten gebruik je hiervoor?
6. Houd rekening met het tienerbrein
Wanneer leerlingen in de leeftijdscategorie van de tienerschool zitten, begint de puberteit. Het is belangrijk dat de tienerschool rekening houdt met de behoeftes van het tienerbrein. Het gaat er nu eenmaal anders aan toe in het hoofd van een tiener dan in dat van een volwassene.
Tieners willen het leren verbinden en hebben behoefte aan betekenisvol onderwijs. Daarnaast is plannen vaak lastig en zijn ze dol op risico’s nemen. Door leerlingen veilig te ondersteunen en de ruimte te bieden om fouten te maken, komen hun talenten het beste tot hun recht. Meer over het tienerbrein…
7. De onderwijspraktijk op je tienerschool
Het is belangrijk om goed na te denken over de praktische invulling van de lessen. Hoe bied je tieners bijvoorbeeld structuur bij het leren? En natuurlijk wil je niet dat de samen bedachte onderwijsvisie op de plank ligt te verstoffen. Hoe maak je de vertaling van onderwijsvisie naar concrete lessen?
Meer in detail zijn er nog tal van belangrijke vraagstukken die je ongetwijfeld tegenkomt. Hoe ga je bijvoorbeeld vakken verbinden? Of de kernvakken invullen? Bied je tienerschool al meteen natuurkunde aan? Hoe geef je invulling aan kunst en cultuur? Of Burgerschap?
8. Ontwikkel je het onderwijs zelf of zoek je een aanvullend curriculum?
Bij het opstarten van een nieuwe school heb je veel ruimte voor eigen invulling. Dat is onwijs uitdagend en leuk, maar ook arbeidsintensief. Vaak heb je wel steun aan methodes, maar zul je ook ontdekken dat er veel aanpassing nodig is.
Dat is een van de redenen dat Curriculum 10-14 ontwikkeld is. Het curriculum is opgezet binnen de onderwijsfilosofie van het IPC-basisonderwijs en het IMYC-voortgezet onderwijs, mede met dank aan ervaringsdeskundigen, onderwijsexperts en een aantal tienerscholen van het eerste uur.
Het voordeel van een aanvullend curriculum is bovendien dat je niet steeds opnieuw het wiel hoeft uit te vinden. En natuurlijk is het allemaal niet zo zwart-wit als het klinkt. Een goed curriculum geeft je zowel ondersteuning als de ruimte om zelf delen van je onderwijs te ontwikkelen.
Bonustip: denk na over toetsing op je tienerschool
Als je niet weet hoe je leerlingen zich ontwikkelen, dan is het lastiger om hen beter te maken. Goede scholen hebben een duidelijke visie op toetsen. De laatste jaren zien we een verschuiving van het traditionele, summatieve toetsen naar formatief handelen.
Het een of het ander is op zichzelf niet goed of fout. Sterker, een combinatie van beiden is voor de meeste scholen de uitkomst. Het belangrijkste is dat beoordelen en toetsen te allen tijde in dienst staan van het leren en niet andersom. Je leert niet om een 10 voor aardrijkskunde te halen.
Je leert omdat je beter wilt worden in het vak aardrijkskunde. Je wilt bijvoorbeeld weten hoe de klimaten verdeeld zijn over de wereld en hoe die verschuiven door klimaatverandering. Je wilt begrijpen waarom er zoveel migratiestromen zijn vanuit de Sahellanden naar Europa. Bovendien wil je de vaardigheden hebben om dit alles op te zoeken als je het niet weet of begrijpt.
Tienerschool oprichten: niet makkelijk, wel leuk!
Ondanks alles dat erbij komt kijken is het onwijs leuk om een tienerschool op te richten. Daarbij is het ook goed om te onthouden dat het niet van vandaag op morgen klaar hoeft te zijn. Hoe meer je bijvoorbeeld de tijd neemt om een gezamenlijke visie op te stellen, hoe meer plezier je daar achteraf van hebt. Zoals bij zoveel onderwijsvernieuwingen loont het vaak om kleinschalig dingen uit te proberen, eventueel met hulp van experts en ervaringsdeskundigen.
Interessante boeken en informatie voor bij het starten van tienerschool
Wanneer je een tienerschool start kan het goed zijn om je ook een beetje in te lezen. De volgende boeken vinden wij in elk geval de moeite meer dan waard. Ook op de website van de Rijksoverheid vind je interessante informatie die je op weg helpt.
- Boonstra, C. & De Graaf- Bierbrauwer, C & Carstens, N. (2019) Het Onderwijsvragenboek. Amsterdam: University Press
- Nelis, H., & Van Sark, Y. (2021). Het nieuwe puberbrein binnenstebuiten. Utrecht: Kosmos Uitgevers
- Eidhof, B. (2021) Wereldgericht onderwijzen, Biesta in de praktijk. NIVOZ
